ELIKA – Waga do sprawdzania monet II RP

 

Źródła: zdjęcie wagi - Rzeszowski Dom Aucyjny, zdjęcia monet: MARCINIAK, reklama: Gazeta Kartuska z 6 października 1932, polona.pl

ELIKA - malutka, prosta w obsłudze waga do sprawdzania autentyczności monet. Waga umożliwiała nie tylko ustalenie czy ciężar monety jest właściwy, ale również kontrolowanie jej grubości. Jej konstruktorem był Edmund Lipiner – kupiec z Królewskiej Huty, który poza handlem (od 1924 r. był właścicielem firmy Górnośląski Handel papieru i przybory piśmienne), parał się również wynalazkami.

3 czerwca 1931 r. zgłosił on swój wynalazek do Urzędu Patentowego. Wynalazek nie był do końca jego bo tego typu wagi funkcjonowały już dużo wcześniej m.in. w Stanach Zjednoczonych (ciekawy materiał TUTAJ), Anglii, Francji, Austrii czy Cesarstwie Niemieckim, ale z pewnością jako pierwszy opatentował go w Odrodzonej Rzeczpospolitej.

Źródło: polona.pl

W opisie patentowym waga posiadała cztery otwory, ale jedyny model sprzed okresu przejściowego (czyli, dla uproszczenia, sprzed wprowadzenia srebrnych dziesięciozłotówek) jaki udało mi się odnaleźć zawierał otworów pięć. Wydaje mi się, że waga z czterema otworami nie trafiła ostatecznie do sprzedaży, a Lipiner, być może w odpowiedzi na potrzeby rynku, uwzględnił w modelu otwór dodatkowy na 50 groszy (jeśli ktoś z Was spotkał się jednak z Eliką z czterema otworami, serdecznie upraszam o info ☺ ). 

Lipinerowi udzielono patentu dopiero 10 stycznia 1933 r. Mając na uwadze fakt, iż ochrona patentowa zgodnie z art. 30 Rozporządzenia o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych z dnia 22 III 1928 r. obowiązywała również w okresie przed udzieleniem patentu, a otwory dostosowane były do emisji sprzed sierpnia 1932 r., można byłoby przypuszczać, że waga trafiła na rynek wcześniej. I faktycznie tak być musiało – w specjalistycznym wydawnictwie „Drogerzysta” z dnia 24 kwietnia 1932 r. w „Skrzynce zapytań” jeden z czytelników poprosił o podanie adresu hurtowni dostarczającej wagi precyzyjne do sprawdzania prawdziwości monet. Pierwsze reklamy Eliki jakie udało mi się odnaleźć pojawiły się w prasie w połowie 1932 r., a ostatnie dotyczące „okrojonej wersji” pojawiały się jeszcze na początku 1933 r.

Lipiner w odpowiedzi na zmiany w ustroju pieniężnym zmodyfikował wagę, dostosowując ją do będących w obiegu monet. Nowa waga miała 7 otworów, zniknął otwór na srebrną złotówkę, pojawiły się natomiast miejsca na dziesięciozłotówki, nowe pięciozłotówki i dwuzłotówki. 

Źródła: zdjęcia wagi: Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk, zdjęcia monet: MARCINIAK

Popularność tej malutkiej wagi, była na tyle duża, że pojawiło się wielu naśladowców.

14 marca 1933 r. w Kurjerze Poznańskim ukazało się ostrzeżenie informujące m.in. o tym, że Lipiner wszedł na ścieżkę sądową z wytwórcami naśladownictw wagi pod nazwą „PROSTO” oraz „Waga precyzyjna”. 

Źródła: wagi PROSTO z kolekcji Pana Marka Soleckiego, waga Precyzyjna - archiwumallegro.pl, ostrzeżenie: Kurjer Poznański z 14 marca 1933 r., polona.pl

Co ciekawe, jedyne egzemplarze tych marek jakie udało mi się odnaleźć nie mają otworów na monety pięciozłotowe i dwuzłotowe emisji sprzed 1932 r., co mogłoby sugerować, że zostały wyprodukowane po 30 września 1934 r. (w tym dniu moc prawnego środka płatniczego utraciły pięciozłotówki z Nike i Sztandarem). Być może tak było, a być może wagi te wyprodukowano wcześniej skupiając się zwyczajnie na monetach nowej emisji w nadziei, że tym sposobem ominięta zostanie ochrona patentowa. Jeśli takie było myślenie naśladowców Lipinera to dokładniejszy wgląd w zastrzeżenie patentowe wskazuje, że nie była to właściwa ścieżka, a jak się wydaje były łatwiejsze sposoby na uniknięcie spraw sądowych:

Źródła: waga PRESTO - Warszawskie Centrum Numizmatyczne, waga Precyzyjna - archiwumallegro.pl

Nie wiem jak zakończyły się spory sądowe Lipinera, na pewno jednak ostrzeżenie nie poskutkowało - pojawiły się kolejne modele wag (PRESTO, Pewność Monet Polskich, Waga Monet Polskich, Waga Złotego Polskiego czy Favorit dla monet WMG). Poniżej znajdziecie kilka z tych „fałszerstw” do sprawdzania fałszerstw.

Źródła: zdjęcia monet: MARCINIAK, zdjęcie wagi PRESTO (model z otworem): Teriaca, zdjęcie wagi Pewność Polskich Monet: Dom Aukcyjny Ostoya, zdjęcie wagi Waga Złotego Polskiego: MARCINIAK, zdjęcie wagi Waga Precyzyjna: Muzeum Chleba, zdjęcie wagi Waga Monet Polskich: Art Magnat, zdjęcie wagi Favorit (WMG): Warszawskie Centrum Numizmatyczne

Wagi niezbyt często goszczą w ofertach aukcyjnych, są jednak niezwykle ciekawym obiektem związanym z monetami II RP i z pewnością stanowią świetne uzupełnienie kolekcji.

Z pozdrowieniami,

Krzysiek

P.S. kiedy po raz pierwszy publikowałem niniejszy wpis na grupie dyskusyjnej Portalu Numizmatycznego dodałem jeszcze komentarz, pod którym rozegrała się ciekawa dyskusja dotycząca prawa patentowego (dziękuję i pozdrawiam Panie Marku! ☺). Zagadki jednak nie udało się rozwiązać, zatem zamieszczam również i tutaj. 

Na modelach PRESTO i PROSTO podawano informacje (jeśli dobrze rozwinąłem skróty), że modele były zgłoszone jako wzór użytkowy (jeśli byłyby zgłoszone po opatentowaniu Eliki, to musiały być odrzucone, jeśli byłyby zgłoszone wcześniej, wtedy Lipiner nie dostałby patentu), bądź jako wzór zdobniczy. Pomimo najlepszych chęci, nie udało mi się odnaleźć informacji o tych zgłoszeniach, wiec zakładam, ze był to zabieg czysto marketingowy - można było tłumaczyć potencjalnym nabywcom, że model został zgłoszony do Urzędu Patentowego. Logówki PROSTO ani PRESTO również nie udało mi się odnaleźć w biuletynach Urzędu Patentowego. Może ktoś z Was ma jakiś pomysł?  

P.S.2 Podczas poszukiwań informacji o Edmundzie Lipinerze, oprócz innych wynalazków opatentowanych po II WŚ w USA (m.in. zamek do drzwi czy składany wieszak), natknąłem się na innego wynalazcę i jego niezwykle ciekawą historię. Nazywał się Edmund Łasiński i był wynalazcą m.in. filmu mówionego! (można o tym poczytać w Ilustrowanym Kurierze Codziennym z dnia 29 listopada 1929 r.). Na oficjalnym portalu gminy Borzęcin znajduje się krótki artykuł o nim, a tam wzmianka: Kolejnymi wynalazkami Edmunda Łasińskiego były: film trójwymiarowy, urządzenie zabezpieczające przed fałszowaniem srebrnych monet, aparat do wykrywania gniazd karabinowych oraz fluoryzująca lampa jarzeniowa zwana świetlówką. Niestety nie udało mi się odnaleźć informacji na temat tego wynalazku. Czy ktoś z Was wie coś więcej?

P.S.3 Chciałbym jeszcze polecić trzy ciekawe materiały na YT, w których zobaczycie wagi w akcji:

• kanał: @MarciniakTV: Waga do wykrywania fałszywych monet z czasów II RP
• kanał: @1001antykow: 395. Zasobniki monet oraz 636. Wagi do monet

P.S.4 (więcej post scriptum niż samego wpisu...☺) Na koniec jeszcze ciekawy materiał o Panu Marku Soleckim i jego kolekcji zabytków techniki (w tym m.in. wag dużych i tych małych).