Medaliony

Jakiś czas temu CoinsNet w ramach zapowiedzi nadchodzącej aukcji opublikował zdjęcia dużego medalionu z wizerunkiem Marszałka, autorstwa Józefa Aumillera. Obiekt ten i jego historia wzbudził moje zainteresowanie, zwłaszcza, że ponownie „zaatakował” mnie kilka dni później podczas wizyty w Muzeum Warszawy. Niniejszy krótki wpis poświęcony jest głównie jemu, ale znajdziecie tu również kilka ciekawostek dotyczących innych dużych wytworów medalierskich II RP.

Z pozdrowieniami,

Krzysiek

Medalion z okazji Dziesięciolecia Niepodległości Polski

Źródło: CoinsNet

W połowie 1929 r. staraniem Towarzystwa Popierania Wytwórczości Polskiej w Warszawie Mennica Państwowa wydała na świat tę właśnie płaskorzeźbę w brązie. Na medalionie znalazł się wizerunek Józefa Piłsudskiego znany również z innej pracy Aumillera – medalu „W dziesiątą rocznicę odrodzenia Polski” (Typ I medalu z mapą, Strzałkowski 599). 

Choć na medalionie poza postacią Marszałka nie znajdziemy wskazówek dotyczących okazji jego „wybicia”, z pomocą przychodzi prasa – medalion z okazji dziesięciolecia odzyskania niepodległości.

Również na wersjach przytwierdzonych do mahoniowej tablicy znajdziemy tabliczki z napisem: „Roku 1929 z okazji Dziesięciolecia Niepodległości Polski ku uczczeniu zasług Budowniczego Polski Odrodzonej Marszałka Józefa Piłsudskiego ufundowano tę płaskorzeźbę”.  

W przypadku małego reliefu, ten sam wizerunek Marszałka pojawił się ponownie na medalu wybitym w 10-tą rocznicę wyzwolenia od najazdu bolszewickiego (Typ II medalu z mapą, Strzałkowski 678). 

W przypadku medalionu, zmieniono napis na tabliczce: „Roku 1930 Pierwszemu Marszałkowi Polski Józefowi Piłsudskiemu Budowniczemu Polski Odrodzonej w Dziesiątą Rocznicę wyzwolenia Ojczyzny od najazdu bolszewickiego”) oraz… sposób oznaczania TPWP na stronie odwrotnej (?) (na to, że ta zmiana nastąpiła przy tej okazji nie znalazłem jednak potwierdzenia, ale jak widać na infografice powyżej, napis ewidentnie ewoluował).

Funkcje medalionów

Duży format małego reliefu jest kolejnym, po monetach, medalach i plakietach elementem sztuki medalierskiej II RP, który jednak niezbyt często pojawia się w ofertach aukcyjnych. Medalion z wizerunkiem Józefa Piłsudskiego jest chyba najbardziej rozpowszechnionym, ale nie jedynym dziełem, które ujrzało światło dzienne w Mennicy Państwowej w takim formacie.

Duże medaliony i plakiety miały przede wszystkim charakter propagandowy – ozdabiano nimi pomniki, dekorowano sale reprezentacyjne czy gabinety urzędników państwowych. W ozdobnej formie, z dedykowanymi plakietkami, przytwierdzone do mahoniowej tablicy stanowiły także cenne prezenty czy nagrody.

Wiele spośród nich sygnowanych było: „Nakładem Towarzystwa Popierania Wytwórczości Polskiej w Warszawie”. Na zdjęciach poniżej znajdziecie większy medalion z Marszałkiem, medalion z wizerunkiem Prezydenta Mościckiego, a także medalion z wizerunkiem Piusa XI.

Źródło: medalion - artinfo.pl, cennik - polona.pl

Powyższy medalion możecie też zobaczyć z bliska w Muzeum Niepodległości w Warszawie (Pałac Przebendowskich):

Źródło:Dom Aukcyjny OSTOYA, cennik - polona.pl

Źródło: Program Akademji Papieskiej z okazji jubileuszu 50-lecia kapłaństwa (...), polona.pl

Źródło:WCN, artykuł - polona.pl

Ciekawostka: 

Zarówno powyższy medalion jak i medal z tym samym wizerunkiem Piusa XI nie są sygnowane. [O medalu więcej informacji znajdziecie we wpisie: Medal "Cudu nad Wisłą" ]. W przekazach prasowych jako autor projektu podawany jest Stefan Pillati, co stoi w sprzeczności z przypisywanym (m.in. przez Pana Jacka Strzałkowskiego) autorstwem projektu Stefanowi Rufinowi Koźbielewskiemu. 

W artykule opublikowanym w "Biuletynie Numizmatycznym",  1-3 (273-275), 1991, 19-24 pt. "Rok 1920 w medalierstwie i sztuce polskiej", Pan Jacek Strzałkowski w odniesieniu do medalu pisze: Nie znamy projektanta drugiego rocznicowego medalu wybitego w mennicy. Model z popiersiem Papieża Piusa XI (...) wykonała wg sprawozdań mennicy mennica, czyli Stefan Rufin Koźbielewski (...) Przypis mówi: S.R.Koźbielewski jako zastępca kierownika działu medalierskiego mennicy nie sygnował własnych projektów, jak i wykonanych modeli.

Tym samym autorstwo projektu przypisane zostało wyłącznie (jak się wydaje) na podstawie braku sygnatury projektanta.

W tym kontekście, to, że jednak Stefan Pillati (który był rzeźbiarzem i tworzył w tym okresie, aczkolwiek, o którym mało jest dostępnych informacji) był autorem projektu wydaje mi się prawdopodobne. 

Ciekawostka numer dwa - poniżej znajdziecie fragment Okólnika Związku Młodzieży Polskiej Ziemi Sandomiersko-Radomskiej, a w nim odezwę TPWP dotyczącą sprzedaży medalionów z Piusem XI (w tym wyjaśnienie na co miał być przeznaczony dochód z ich sprzedaży). 

Źródło: polona.pl

Ciekawostka numer trzy dotyczy nakładu. Akcja propagandowa przeprowadzona w związku z wydaniem medalionu miała na celu doprowadzenie do jego nabycia "przez wszystkie parafje i stowarzyszenia religijne w Polsce, w ogólnej liczbie około 5 000 sztuk, a tem samem głównie o rozpowszechnienie 500.000 egzemplarzy reprodukcji medaljonów wśród ludu polskiego, który będzie mógł ozdobić ściany swych chat portretem Ojca św., Największego Przyjaciela Polski Odrodzonej." (m.in. Dziennik Poznański z 17 marca 1929 r., Drwęca z 20 kwietnia 1929 r.). Ile medalionów ostatecznie udało się rozprowadzić? Na to pytanie (przynajmniej w przybliżeniu) odpowiedź powinny dać informacje umieszczone w albumie, o którym mowa w poniższym fragmencie listu pasterskiego Księdza Kardynała Aleksandra Kakowskiego. Niestety nie udało mi się do nich dotrzeć - być może komuś z Was się uda!

Źródło: Program Akademji Papieskiej z okazji jubileuszu 50-lecia kapłaństwa (...), polona.pl

Towarzystwo Popierania Wytwórczości Polskiej

Na koniec kilka słów o TPWP. TPWP było jedną z organizacji, których zadaniem było promowanie krajowych produktów. Nabywając produkty od polskich przedsiębiorców (często po niższych cenach), promowano je i odsprzedawano. W tym celu organizowano wystawy, konkursy, ale także występowano do władz państwowych z różnymi inicjatywami mającymi zapewnić nabywanie polskich produktów. Organizacje te współpracowały również z władzami, czy placówkami edukacyjnymi szerząc idee patriotyzmu gospodarczego.

TPWP w swoim arsenale miało nie tylko prace medalierskie (niestety nie udało mi się ustalić dokładnie na jakiej zasadzie odbywała się współpraca z mennicą), ale także np. meble, na zakup których towarzystwo oferowało możliwość wzięcia kredytu.

Należy wskazać, że nakładem TPWP wychodziły nie tylko duże medaliony i plakiety, ale również medale (m.in. te wspomniane już wcześniej w niniejszym opracowaniu).

Poniżej kilka wycinków prasowych dotyczących TPWP, a cennik produktów medalierskich TPWP z 1931 r. znajdziecie TUTAJ.